เมื่ออายุมากขึ้น สิ่งที่เราไม่สามารถหลีกเลี่ยงได้ก็คือความแก่ แต่รู้กันหรือไม่ว่า คนเราแก่ได้อย่างไร? บทความนี้จะพาทุกคนไปหาคำตอบ เกี่ยวกับสาเหตุที่ทำให้เราแก่ขึ้น พร้อมไขข้อข้องใจ เทโลเมียร์ คืออะไร และมีความเกี่ยวข้องอย่างไรกับความแก่ของเรา

เทโลเมียร์ ความลับของความแก่ในร่างกายมนุษย์

เราอาจจะทราบกันแล้วว่าดีเอ็นเอ (DNA) เป็นสารพันธุกรรมของสิ่งมีชีวิตเกิดจากโมเลกุลเดี่ยวๆ ที่มีลำดับเบส (A, T, C, G) มาเรียงต่อกันเป็นสายยาวๆ เรียกลำดับนี้ได้ว่าเป็นรหัสพันธุกรรม ภายในสายดีเอ็นเอยาวๆ นี้ มีส่วนที่เรียกว่ายีน (gene) ซึ่งมีรหัสที่เป็นต้นแบบใช้ในการแสดงลักษณะต่างๆ ของสิ่งมีชีวิต (ภาพที่ 1) หากรหัสพันธุกรรมในบริเวณยีนนี้มีการเปลี่ยนแปลงไป ก็อาจทำให้ลักษณะที่แสดงออกมาแตกต่างกัน หรืออาจเกิดโรคต่างๆ ได้ นักวิทยาศาสตร์ได้ทำการศึกษา และตรวจดีเอ็นเอด้วยวิธีต่างๆ เพื่อหาทางป้องกันโรค นอกจากนี้เมื่อมีการแบ่งเซลล์ดีเอ็นเอสายยาวๆ นี้ ก็จะมาขดตัวเป็นแท่งโครโมโซมที่มีหน้าตาคล้ายๆ ปลาท่องโก๋ที่เราเห็นกันนั่นเอง  

ภาพที่ 1 ดีเอ็นเอและโครโมโซม เราทราบรหัส DNA เหล่านี้จากการตรวจ DNA

ความแก่ เกิดจากปลายสายดีเอ็นเอที่สั้นลงจริงหรือไม่?

ในร่างกายของคนเราเกิดจากเซลล์หลายๆ เซลล์มาทำหน้าที่ร่วมกัน เมื่อเรามีการเจริญเติบโต เซลล์ก็จะต้องแบ่งเซลล์ (cell division) เพื่อเพิ่มจำนวนขึ้น ดีเอ็นเอซึ่งอยู่ภายในเซลล์ก็จะต้องเพิ่มจำนวนตัวเองไปด้วย (DNA replication) จากการตรวจดีเอ็นเอในเซลล์ภายหลังจากการแบ่งเซลล์พบว่า ในระหว่างกระบวนการเพิ่มจำนวนดีเอ็นเอ ดีเอ็นเอของเราจะโดนขลิบจากด้านปลายสาย ทำให้สายดีเอ็นเอสั้นลงไปเรื่อยๆ

เมื่ออายุมากขึ้นเราจะแบ่งเซลล์หลายๆ รอบ สายดีเอ็นเอก็จะยิ่งสั้นลง จนทำให้รหัสในส่วนของยีนเปลี่ยนแปลงไป และเกิดลักษณะที่ผิดปกติขึ้นมา สิ่งเหล่านี้เองที่นักวิทยาศาสตร์นำมาอธิบายสาเหตุของความแก่ และความเสื่อมสภาพของอวัยวะต่างๆ

เทโลเมียร์ (telomeres) คืออะไร มีหน้าที่และเกี่ยวข้องอย่างไรกับความแก่?

หากเปรียบสายดีเอ็นเอเป็นเชือกรองเท้า เราป้องกันไม่ให้ปลายเชือกเสียหายได้ด้วยการหุ้มด้วยพลาสติก ในดีเอ็นเอของเราก็มีกลุ่มรหัสพันธุกรรมที่อยู่ปลายสาย ทำหน้าที่ป้องกันความเสียหายของดีเอ็นเอ คล้ายพลาสติกหุ้มเชือกรองเท้า เรียกว่า เทโลเมียร์ (telomeres) ดังเช่นในภาพที่ 2 จึงสามารถสรุปได้ว่า เทโลเมียร์คือกลุ่มรหัสพันธุกรรมที่อยู่ปลายสายดีเอ็นเอ ทำหน้าที่ป้องกันความเสียหายของดีเอ็นเอนั่นเอง

ภาพที่ 2 เทโลเมียร์

ทั้งนี้เมื่อเกิดการแบ่งเซลล์จากการที่อายุมากขึ้น ส่วนของเทโลเมียร์จะถูกขลิบไปก่อน ทำให้ปกป้องรหัสพันธุกรรมในยีนไว้ได้ ถ้าส่วนของเทโลเมียร์ของเรายังยาวอยู่เสมือนเรายังมีพลาสติกหุ้มเชือกรองเท้า ก็จะแปลว่ายีนของเรายังปลอดภัย แต่เมื่ออายุมากขึ้นเทโลเมียร์ก็จะถูกขลิบไปเรื่อยๆ จนสั้นลง และสุดท้ายก็จะขลิบไปโดนยีนสำคัญๆ ของเราทำให้เซลล์อวัยวะของเราผิดปกติ และเสื่อมตามอายุนั่นเอง 

ดังนั้นนักวิทยาศาสตร์จึงศึกษาเทโลเมียร์ และใช้ความยาวของเทโลเมียร์ ในการประเมินอายุขัยหรือความผิดปกติของคนได้ หากเรารักษาความยาวของเทโลเมียร์ไว้ได้ หรือกระทั่งเพิ่มความยาวของเทโลเมียร์ได้ ก็อาจจะช่วยให้เราชะลอความแก่ และความเสื่อมของอวัยวะต่างๆ ได้เช่นกัน (ภาพที่ 3)

 ภาพที่ 3 ความแก่และความยาวของเทโลเมียร์

วิธีเพิ่มและรักษาความยาว เทโลเมียร์

จากการศึกษาที่ผ่านมา พบว่าคนเราสามารถรักษาความยาวของเทโลเมียร์ เพื่อชะลอความแก่ได้ เริ่มต้นจากการปรับพฤติกรรมของตัวเอง ดังนี้

ทานอาหารที่มีประโยชน์

การทานอาหารเป็นปัจจัยสำคัญที่ทำให้ร่างกายของเราแข็งแรงขึ้น ซึ่งส่งผลโดยตรงต่อการรักษาความยาวของเทโลเมียร์ โดยควรทานอาหารให้ครบ 5 หมู่ เน้นอาหารที่มีไขมัน น้ำตาล และปริมาณแคลอรี่ต่ำ พร้อมคำนึงถึงวิตามิน แร่ธาตุ สารอาหารที่ร่างกายควรได้รับด้วย นอกจากนี้หากไม่อยากแก่เร็ว เราควรหลีกเลี่ยงอาหารแปรรูป แอลกอฮอล์ ตลอดจนมลภาวะ และบุหรี่ด้วย

ออกกำลังกายเป็นประจำ

การออกกำลังกายเป็นประจำ ช่วยให้รักษาความยาวของเทโลเมียร์ได้ โดยเฉพาะการออกกำลังกายแบบคาร์ดิโอ ซึ่งผู้ที่ต้องการชะลอความแก่ของตัวเอง ควรเน้นออกกำลังกายในรูปแบบที่เหมาะกับตัวเอง และไม่ควรออกกำลังกายหนักหรือหักโหมเกินไป เพราะอาจส่งผลเสียต่อร่างกายรวมถึงเซลล์ต่างๆ มากกว่าผลดี

การมีสมาธิ ลดความเครียด

จากการศึกษาพบว่า ความเครียดส่งผลโดยตรงต่อความแก่ของเรา ดังนั้นหากต้องการชะลอวัยอย่างมีประสิทธิภาพ เราควรกำจัดความเครียดให้ได้มากที่สุดด้วยการปล่อยวางเรื่องต่างๆ แล้วหันมาฝึกสมาธิ ด้วยการทำกิจกรรมที่สงบและดีต่อจิตใจ เช่น โยคะ เป็นต้น

นอนหลักพักผ่อนให้เพียงพอ

สังเกตได้ว่าผู้ที่นอนหลับพักผ่อนเพียงพอ มีแนวโน้มที่จะดูอ่อนกว่าวัยมากกว่าคนที่นอนน้อย โดยจำนวนชั่วโมงการนอนหลับพักผ่อนที่เหมาะสมต่อคืนคือ 7-8 ชั่วโมง หรือปรับเปลี่ยนตามเกณฑ์ที่ศูนย์ควบคุมและป้องกันโรค (CDC) ประเทศสหรัฐอเมริกาแนะนำ ดังนี้

• เด็กแรกเกิด (อายุ 0-3 เดือน) ควรนอน 14-17 ชั่วโมงต่อวัน
• เด็กทารก (อายุ 4-12 เดือน) ควรนอน 12-16 ชั่วโมงต่อวัน
• เด็กวัยเตาะแตะ (อายุ 1-2 ปี) ควรนอน 11-14 ชั่วโมงต่อวัน
• เด็กก่อนวัยเรียน (อายุ 3-5 ปี) ควรนอน 10-13 ชั่วโมงต่อวัน
• เด็กวัยเรียน (อายุ 6-12 ปี) ควรนอน 9-12 ชั่วโมงต่อคืน
• เด็กวัยรุ่น (อายุ 13-18 ปี) ควรนอน 8-10 ชั่วโมงต่อคืน
• วัยผู้ใหญ่ (อายุ 18-60 ปี) ควรนอน 7 ชั่วโมงขึ้นไป
• วัยหลังเกษียณ (อายุ 61-64 ปี) ควรนอน 7-9 ชั่วโมงต่อคืน
• ผู้สูงวัย (อายุ 65 ปีขึ้นไป) ควรนอน 7-8 ชั่วโมงต่อคืน

ตรวจความยาวเทโลเมียร์ผ่าน DNA

จะเห็นได้ว่าความยาวของเทโลเมียร์นั้นสำคัญอย่างมาก ซึ่งความยาวของเทโลเมียร์นี้สามารถส่งต่อได้ทางพันธุกรรม โดยในปัจจุบันนี้เรามีเทคโนโลยีที่สามารถตรวจดีเอ็นเอ หาแนวโน้มทางพันธุกรรมของความยาวเทโลเมียร์ ด้วยบริการของ Geneus DNA นวัตกรรมวิเคราะห์สุขภาพจาก DNA (ภาพที่ 4) ซึ่งการตรวจดีเอ็นเอนี้จะทำการถอดรหัสพันธุกรรมกว่า 20,000 ยีน ด้วยเทคโนโลยี Whole Genome-wide Array (วิเคราะห์จำนวน SNPs กว่า 10 ล้านตำแหน่ง) 

สำหรับบริการนี้สามารถทำได้ง่ายๆ โดยไม่ต้องเจาะเลือด ซึ่งจากการตรวจดีเอ็นเอ นอกจากจะรู้แนวโน้มความยาวของเทโลเมียร์ ยังรู้ผลสุขภาพอื่นๆ อีกกว่า 500+ รายการ ไม่ว่าจะเป็น ความเสี่ยงโรค อาหาร และโภชนาการ ภูมิแพ้ การลดน้ำหนักที่เหมาะกับตัวคุณเอง ซึ่งสามารถเข้ารับการตรวจได้ทั้งครอบครัว และรอผลรายงานผ่านแอปพลิเคชัน โดยการตรวจครั้งเดียวจะรู้การรายงานผลได้ตลอดชีวิต จากการวิเคราะห์ด้วยแล็บมาตรฐานระดับโลกจากประเทศสหรัฐอเมริกา ซึ่งมีความแม่นยำ และมีแพทย์ให้คำแนะนำในการป้องกันได้ตรงจุด

ภาพที่ 4 ตัวอย่างผลการตรวจ DNA หาแนวโน้มทางพันธุกรรมของความยาวเทโลเมียร์

อ้างอิง

ภาพ

https://sphweb.bumc.bu.edu 

https://www.geisinger.org 

https://sphweb.bumc.bu.edu 

ข้อมูล

• Rosssiello F, et al. 2022. Telomere dysfunction in ageing and age-related diseases. 24(2), 135-147. 
• Turner KJ, et al. 2019. Telomere biology and human phenotype. Cell. 8(1), 73.